Sigurimi bujqësor për misër

Misri është një bimë njëvjeçare dhe gjatësia e vegjetacionit të saj nga mbirja deri në pjekjen e plotë varet nga karakteristikat e hibridit, nga njëra anë, dhe nga kushtet e rritjes, nga ana tjetër. Misri është një nga drithërat më të rëndësishme si për konsum njerëzor ashtu edhe për kafshë dhe shfrytëzohet për ushqim kokërr dhe foragjerë. Prodhimi i tanishëm botëror është rreth 594 milion ton drithë nga rreth 139 milion ha (FAOSTAT, 2000). duke përfshirë edhe Kosovën. Është ndër kulturat që kanë sipërfaqen më të madhe në Kosovë me 28,460 hektarë dhe afërsisht 10,003 fermerë komercialë dhe gjysmë komercialë.

Sipas gjatësisë së vegjetacionit, të gjitha hibridet e misrit mund të klasifikohen në ato me vegjetacion: jashtëzakonisht të hershëm, të hershëm, të ndërmjetëm, të vonë dhe shumë të vonë. Meqenëse ka 12 grupe të misrit të FAO-s (nga 100 për më të hershmet deri në 1200 për hibridet e fundit të misrit) që mbulojnë të gjithë zonën e kultivimit, hibridet klasifikohen në grupe të vegjetacionit të pjekur bazuar në datën e mëndafshit (lulëzimit) dhe përmbajtjen e ujit të pjekur.

Pjekuria e hibrideve	Klasifikimi FAO	Ditët/vite
jashtëzakonisht të hershëm	100-199	76-85
të hershëm	200-299	86-112
të ndërmjetëm	300-399	113-129
të vonë	400-600	130-145
shumë të vonë	>600	>150

Misri mund të rritet nëse temperatura e tokës është mbi 10°C dhe temperatura e ajrit është mbi 13°C. Misri është mjaft rezistent ndaj temperaturave të larta. Megjithatë, temperaturat mbi 30°C në kohën e lulëzimit dëmtojnë kokrrat e polenit, kështu që ato nuk mund të mbijnë, gjë që redukton pjalmimin dhe rrjedhimisht rendimentin. Temperaturat më të mëdha se 30°C së bashku me lagështinë e ulët relative mund të shkaktojnë tharjen e mëndafshit. Poleni nuk vdes derisa temperaturat të arrijnë mbi 30°C; megjithatë, poleni ka të ngjarë të dëmtohet me temperatura mbi 30 °C. Lagështia e lartë, pa një rënie të lagështisë gjatë ditës, mund të vonojë pllenimin ose të parandalojë që polen të largohet nga një qese tjetër. Temperatura e lartë shkatrrojnë polenin dhe/ose thahet pjesa femërore e luleve; prandaj, duke parandaluar pllenimin. Kur nuk ka pllenim, nuk do të ketë drithëra – kokërr apo fruta. Pjalmimi i dobët ose dështimi i fekondimit (për shkak të dështimit të tubit të polenit, mëndafshëve të tharë dhe jofunksionalë, polenit të paqëndrueshëm) mund të lidhet kryesisht me temperaturat e ngrohta dhe furnizimin e pamjaftueshëm me ujë gjatë lulëzimit. Shumica e misrit është në modalitetin e pllenimit për rreth 10 ditë. Kur thekët në majat e bimëve tregojnë antera të varura, dhe majat e veshëve tregojnë tufa mëndafshi me qime, procesi i pjalmimit është duke u zhvilluar. Ja se si funksionon: një kokërr poleni bie mbi një fije mëndafshi ngjitës dhe zhytet në vetvete. Moti shumë i nxeht në Kosovë shfaqet në fillim të korrikut ku ka më së paku reshje në Kosovë. Po ashtu në Kosovë vetëm 20% e totalit të misrit të mbjellë është nën ujitje.

Misri është një bimë njëvjeçare që kultivohet kryesisht për kokrrën e tij dhe si ushqim për bagëtinë. Varietetet e misrit (hibridet) janë me rritje përcaktuese dhe sipas gjatësisë së ciklit të vegjetacionit siç u përshkrua më sipër dhe të prodhuara nga shumë prodhues të farave të njohur në mbarë botën. Brenda këtij grupimi të misrit bazuar në FAO metodologji janë qindra hibride të krijuara nga kultivuesit më të njohur të farave të misrit: Syngenta, Montana, Pioneer etj.

Periudha optimale për mbjelljen e misrit në Kosovë është dekada e tretë e prillit. Për misrin periudha më kritike është lulëzimi (10 ditë) gjithashtu duhet të kontrollojmë 10 ditë para dhe 12 ditë pas. Data mesatare e mëndafshit ishte 70 ditë nga mbirja. Periudha e lulëzimit mund të ndryshojë shumë nga stina në stinë (30-40 ditë) në varësi të dy parametrave kyç: (a) Periudha e mbjelljes Optima dhe (b) FAO.

Hibridet e FAO-s që do të konsiderohen për sigurimet bujqësore do të jenë hibride që i përkasin grupit: të ndërjetshëm 300-399; ditë/vit 113-129 dhe vonë 400-600; ditë/vit 130-145. mbi 90% e hibrideve FAO të mbjella në Kosovë i përkasin këtyre dy grupeve të FAO-s.

Për shkak të numrit të madh të fermave të vogla dhe të mesme, propozohet një model sigurimi i indeksit të motit për misrin, si modeli më i përshtatshëm dhe më praktik për të filluar.

Përparësitë e modelit të indeksit në krahasim me sigurimin tradicional janë renditur më poshtë:

Sigurimi indeks mundëson mbulimin për fermerë të vegjël;

Rreziqet kryesore për misrin

Misri është mjaft rezistent ndaj temperaturave të larta. Megjithatë, temperaturat mbi 30°C në kohën e lulëzimit dëmtojnë kokrrat e polenit, kështu që ato nuk mund të mbijnë, gjë që redukton pjalmimin dhe rrjedhimisht rendimentin. Temperatura e lartë (mbi 30°C) gjatë periudhës së lulëzimit rezulton në abort të një numri të madh lulesh.

Periudhat e mbulimit, kufijtë dhe limitet e pagesave

The critical period for maize is 25 June – 25 July

Kuptimi i periudhës kritike të misrit është një nga parametrat më të rëndësishëm për qëllime të sigurimit. Periudha kritike e misrit është periudha prej 25 Qershor deri me 25 Korrik (gjithsejt ditë).

Temperaturat ekstreme të larta (niveli i kufirit +30°C)

Nëse temperaturat maksimale ditore janë më të larta ose të barabarta me +30°C për një periudhë prej dhjetë ditësh radhazi, pagesa e dëmshpërblimit do të jetë 50% e kostos së prodhimit (një pagesë për dhjetë ditë) pa reshje. Gjithashtu, çdo ditë pas dhjetë ditësh radhazi, nëse temperatura maksimale ditore është e barabartë ose më e lartë se +30°C, pagesa e dëmshpërblimit do të jetë 2% në ditë.

Figura 1. Periudha kohore e mbulimit të rreziqeve te misri

Përcaktimi i çmimit të sigurimit

Përcaktimi i çmimit është i bazuar në llogaritjet aktuariale për secilën pikë[1] dhe rezultatet janë në dispozicion në broshurën e çmimeve (primeve) për kulturën e misrit.

Të dhënat e nevojshme meteorologjike për sigurimin e bazuar në indeks

Për sigurimin e bazuar në indeks të motit, janë përdorur të dhënat satelitore të DTN (MeteoGroup i mëparshëm), në bazë të të cilave është bërë dizajnimi i produktit, vlerësimi i rrezikut dhe më vonë do të bëhet edhe vlerësimi i humbjeve. Këto komplete të dhënash të rrjetit (të griduara) ofrojnë të dhëna për motin për elementet (faktorët klimatik) për të cilët nuk ka në dispozicion të dhëna të vëzhguara. DTN ka ofruar të dhëna historike të motit për 104 pika brenda gjithë territorit të Kosovës, ku për secilën pikë (grid) ofron informacion me të dhëna moti për një sipërfaqe/ lokacion prej 10x10km.

Shuma e siguruar/ Limitet e pagesave

Shuma e siguruar/ Limitet e pagesave të dëmshpërblimit janë përcaktuar në bazë të kostove operative për prodhimin e misrit. Shuma e sigurimit ofrohet për dy mundësi zgjedhjeje (opsione) – koston maksimale të prodhimit dhe koston e zvogëluar të prodhimit. Këty dy shuma të sigurimit janë renditur më poshtë:

Kostoja e prodhimit është 800 EUR për Ha;

Kush mund të ofrojë sigurimin bujqësor?

Sigurimet bujqësore do të ofrohen nga kompanitë e licencuara të sigurimeve, ndërmjetësit, agjentët, bankat, institucionet mikrofinanciare (IMF), që veprojnë në Kosovë me kusht që të licencohen nga Banka Qendrore e Kosovës (BQK). Siguruesit duhet t’ia dorëzojnë Divizionit për Menaxhim të Rrezikut (DMR) dokumentacionin e domosdoshëm për miratim dhe përfshirje në sistem, para se të fillohet me shitjen e polisave standarde të sigurimeve indeks.

[1] Pikë (grid)- të dhënat e MeteoGroup janë të dhëna satelitore, ku për secilën pikë ofrohen të dhëna të motit për një sipërfaqe prej 10x10km të territorit të Kosovës.